Dugove za grejanje plaćaju i građani koji ga ne koriste

Penzioneri Tihomir Mitrović i njegova supruga Ljilja skoro šestinu primanja izdvajaju da bi im zimi bilo toplo, piše CINS. Oni žive u stanu priključenom na daljinsko grejanje, kojim toplota do radijatora dolazi cevovodima iz gradske toplane.

Oko četvrtine stanova zagreva se na ovaj način, ali su neki od njihovih vlasnika odlučili da se isključe sa sistema, navodeći kao razlog visoke cene. Mitrovići nisu među njima. Od ukupno 32.000 dinara penzije, svakog meseca toplani plaćaju oko 5.000 dinara. Tihomir kaže da im je teško da pokriju sve troškove sa penzijom. Objašnjava da druga rešenja za grejanje takođe koštaju i nisu im jednostavno izvodljiva, tako da za njih trenutno ne postoji jeftinija opcija.

Istraživanje Centra za istraživačko novinarstvo Srbije pokazuje da daljinsko grejanje koristi tek oko trećine stanovništva Srbije, ali rad toplana, posredno, finansiraju svi građani: subvencionisanjem iz budžeta gradova ili opština, preuzimanjem dugova dobavljača i omogućavanjem toplanama da energente pozajme od države.

Takav sistem daljinskog grejanja je skup i nedovoljno efikasan, na šta najviše utiču vrsta energenata koje toplane upotrebljavaju i način na koji ih sagorevaju. Toplane su većinom javna komunalna preduzeća a za proizvodnju toplote koriste jedno od tri fosilna goriva: prirodni gas, mazut ili ugalj. Srbija ima vlastite resurse uglja, ali uvozi 84,5% prirodnog gasa i oko 70% sirove nafte iz koje se pravi mazut. U protekle tri godine računi su bili blokirani u čak 32 od 57 toplana, a neke imaju značajna dugovanja prema dobavljačima.

Aleksandar Macura, ekspert za energetsku politiku, kaže da su zbog načina na koji toplane proizvode toplotnu energiju svi na gubitku - jer mnogo košta.

- Ne možete da pretvarate gas u toplu vodu i da to prodate, to je ekonomski nemoguća misija - objašnjava Macura i dodaje da kada se razvija nešto što nije najjeftinija energija "počinju problemi koje ne možete razrešiti ni regulacijom, ni merenjima, ničim."

Stotine dana blokade

Za daljinsko grejanje i rad javnih toplana u Srbiji su nadležne lokalne samouprave. U Strategiji razvoja energetike Vlade Srbije iz decembra 2015. navodi se da daljinsko grejanje postoji u 57 od 176 gradova i opština u Srbiji.

Prema podacima Zavoda za statistiku iz 2011. godine, od preko 2,4 miliona stanova u Srbiji, nešto više od 535.000 je bilo priključeno na sisteme daljinskog grejanja, uglavnom u najvećim gradovima.

Finansijski izveštaji pokazuju da su neke od toplana na kraju 2015. godine dobavljačima dugovale više stotina hiljada evra. U protekle tri godine blokirane račune imale su 32 toplane, od čega 11 i po više od 100 dana.

Alternativna rešenja

Kako je jedan od osnovnih uzroka ovakvog stanja u toplanama način na koji proizvode toplotu, sagovornici CINS-a saglasni su da trenutni sistem treba menjati. Aleksandar Macura kaže da "moderna definicija daljinskog grejanja podrazumeva da ne pravite toplotu iz fosilnih goriva".

Profesor Nebojša Lukić objašnjava da daljinsko grejanje ima ekonomskog smisla kao istovremena proizvodnja električne i toplotne energije, kao otpadna energija iz velikih industrijskih postrojenja ili kao slučaj specifičnih toplana, kakve su spalionice otpada.

- Ukoliko se ne počne sa rešavanjem problema daljinskog grejanja u Srbiji, gubici će vrlo brzo prevazići potrebne investicije - kaže Lukić. Dodaje da bi rešenje moglo da bude korišćenje obnovljivih izvora energije, poput biomase (biološki i otpad koji nastaje pri preradi drveta, biljke i delovi biljaka, odnosno, goriva dobijena od njih itd).