Šta je posao gradonačelnika i da li je Beograd izuzetak

Kada je gradonačelnik Beograda Aleksandar Šapić najavio da će autobusi javnog prevoza ubuduće biti „nemanjićko i vizantijsko" plavi, a ne „soc crveni", mnogi su se zapitali da li on može da donese takvu odluku bez saglasnosti gradskih odbornika.

Slično je bilo i kada je govorio o izmeštanju posmrtnih ostataka Josipa Broza Tita ili podizanju spomenika Dragoljubu Mihailoviću, vođi četničkog pokreta u Jugoslaviji tokom Drugog svetskog rata.

Odluku o boji vozila gradskog prevoza doneo je „Grad", kazao je Šapić 8. oktobra, ne navodeći konkretan gradski organ, ali u Službenom listu ona još nije objavljena i na prethodnom skupštinskom zasedanju u septembru o tome nije odlučivano.

Gradonačelnik u ovom slučaju „može da bude samo predlagač, a odluku donosi skupština", kaže Zoran Alimpić, koji je tokom 2007. i 2008. godine bio vršilac dužnosti gradonačelnika Beograda.

„On i kaže da je tu odluku doneo 'Grad', jer je to nadležnost skupštine, koja u ovom slučaju mora da usvoji novi sadržaj ugovora grada sa javnim i privatnim prevoznicima", dodaje za BBC na srpskom.

Ni u drugim slučajevima gradonačelnik „nema velike nadležnosti", ali je „njegova simbolična uloga, naročito u zemlji kao što je Srbija, izuzetno velika", smatra Alimpić.

• Šta je Šapićeva „beogradsko, nemanjićko, vizantijsko plava”
• Kako sada funkcioniše javni prevoz u Beogradu i koje su sve novine
• Nova glavna autobuska stanica u Beogradu: Šta treba da znate

Gradonačelnik, poput predsednika opština u Srbiji, jedan je od glavnih organa izvršne vlasti lokalne samouprave i posao mu je da sprovodi odluke skupštine, propisuje Zakon o lokalnoj samoupravi.

Nadležnosti gradonačelika Beograda regulisane su Zakonom o glavnom gradu, a statuti lokalnih samouprava bliže određuju ovlašćenja čelnika.

Uprkos tome, funkcija gradonačelnika „nije samo protokolarna", pre svega jer je „isključivi izvršilac budžeta lokalne samouprave", kaže Miloš Mucok iz Stalne konferencije gradova i opština Srbije (SGKO) za BBC na srpskom.

U Srbiji „ni formalno, ni praktično nema razlika" u ovlašćenjima gradonačelnika i predsednika opština, dodaje.

„Ni nadležnosti gradonačelnika Beograda ne razlikuju se značajno, iako statuti lokalnih samouprava mogu da daju dodatne nadležnosti", objašnjava šef Odeljenja za upravljanje organizacijom i ljudskim resursima u SGKO.

Koja su ovlašćenja gradonačelnika?

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, izvršna vlast leži u rukama gradonačelnika ili predsednika opština, kao i gradskih i opštinskih veća, što su pandani vladi na državnom nivou.

Zakon propisuje šest osnovnih nadležnosti gradonačelnika i predsednika opština.

• Predstavljanje i zastupnje opštine ili grada

Ovom nadležnošću gradonačečnik postaje „ovlašćeno lice grada u pravnom prometu", objašnjava Miloš Mucok.

„To bi bio pandan direktoru nekog preduzeća u tom smislu da potpisuje ugovore u ime grada i donosi pojedinačna akta.

„'Predstavljanje' se odnosi i na to da on grad ili opštinu na protokolaran način", dodaje Mucok.

• Predlaganje rešenja pitanja o kojima odlučuje skupština

Ovu funkciju gradonačelnici i predsednici opština obavljaju kroz Gradsko ili Opštinsko veće, kojim predsedavaju.

„Kroz Veće prolaze akti koji idu u skupštinu na izglasavanje, a pripremu akata radi opštinska uprava.

„Njegova uloga kao predsednika Veća je da razmatra ta akta o kojima posle odlučuje skupština", objašnjava Mucok.

• Kako je Živorad Milosavljević 32 godine opstao na čelu opštine Sopot
• Šta rade i čemu služe opštine u Srbiji
• Zamisli želju - da kanalizacija ne ide direktno u beogradske reke

• Uloga naredbodavca za izvršenje budžeta

Dok su priprema, izrada i usvajanje budžeta lokalne samouprave u rukama skupštine, glavnu reč u njegovom sprovođenju ima gradonačelnik ili predsednik opštine.

On je „formalno naredbodavac i potpisuje odluku" o sprovođenju direktne raspodeli novca, ali je njegova uloga „vrlo ograničena", smatra Zoran Alimpić.

„Tu je opet stvarna moć skupštine i nema mnogo prostora za gradonačelnika da samostalno odlučuje", dodaje.

Ovo ovlašćenje je najznačajnije od svih na raspolaganju gradonačelniku, kaže Mucok.

„Ima li važnije osobe od one koja drži kasu u rukama?", pita.

• Usmeravanje i usklađivanje rada opštinske uprave

U opštinskoj ili gradskoj upravi, izvršnom organu lokalne samouprave, zaposleni su profesionalci, čijim radom rukovodi načelnik.

Njega bira Veće na javnom konkursu na period od pet godina, za razliku od skupštine i gradonačelnika, čiji je mandat 12 meseci kraći.

„Tako se njegov mandat preklapa sa različitim političkim sastavima skupštine i uprava dobija kontinuitet bez obzira na političku opciju na vlasti", kaže Alimpić.

Ovlašćenje gradonačelnika da „usmerava i usklađuje" rad uprave u Srbiji je „načelno", jer on nema direktan mehanizam kontrole u ovom slučaju, priča Miloš Mucok.

„Primer korišćenja ovog ovlašćenja bi bilo, na primer, uvođenje obaveze uprave da na upite građana odgovara u određenom roku, što smo imali u više gradova i opština u Srbiji", kaže.

• Donošenje pojedinačnih akata po zakonu, statutu ili odluci skupštine

Akti koje donose gradonačelnici i predsednici opština su rešenja, zaključci i odluke.

„On zaključuje i ugovore u ime lokalne samouprave, koji mogu da proizilaze iz odluke skupštine ili, ako je utvrđeno tako, moraju da prođu skupštinsku proceduru", dodaje Miloš Mucok.

• Drugi poslovi utvrđeni statutom i aktima opštine

Ovi poslovi i nadležnosti razlikuju se u gradovima i opštinama, i nisu jasno definisana Zakonom o lokalnoj samoupravi.

Kako se Beograd razlikuje od drugih gradova?

Dok Zakon o lokalnoj samoupravi predviđa šest osnovnih ovlašćenja gradonačelnika, Zakon o glavnom gradu ( https://www.paragraf.rs/propisi/zakon_o_glavnom_gradu.html ) utvrđuje jednu više za čelnika gradske vlasti u Beogradu.

Ona se sastoji u „neposrednom izvršavanju i staranju o izvršavanju odluka i drugih akata Skupštine grada".

Skupština grada donosi opšte akte, a gradonačelnik ih sprovodi donošenjem pojedinačnih objašnjava Mucok.

„U prirodi tih akata se oslikava i glavna razlika između njega i skupštine, kao izvršne i zakonodavne vlasti", dodaje Mucok.

Ali, Statut grada pruža mogućnost gradonačelniku da odlučuje i o drugim pitanjima koja nisu jasno definisana zakonima, čime ovlašćenja postaju „dosta šira" od onoga što se navodi u Zakonu o lokalnoj samoupravi, kaže.

„Tako gradonačelnik proglašava vanredne situacije i u tim slučajevima je vrhovni komandant lokalne samouprave, što propisuje Zakon o smanjenju rizika od katastrofa i upravljanju vanrednim situacijama", navodi primer.

Gradonačelnik Beograda postavlja i razrešava njegove pomoćnike, aktom obrazuje službe za internu reviziju i budžetsku inspekciju, osniva budžetski fond i zaključuje ugovore za ustanove i preduzeća čiji je osnivač grad.

Donosi Plan energetske efikasnosti i akt kojim se reguliše nadoknada za predškolsko obrazovanje dece, utvrđuje cene usluga grada, zaključuje ugovore o pribavljanju i raspolaganju stvarima u vlasništvu grada, kao i oduzimanju prava korišćenja na stvari u gradskoj svojini i otuđenju i davanju u zakup građevinskog zemljišta.

Gradonačelnik Beograda zaključuje ugovore o donacijama, donosi odluku o proglašenju dana žalosti i odlučuje ko može da bude sahranjen u Aleji zaslužnih građana, dodaje Alimpić, koji je na ovoj funkciji bio pre 16 godina.

BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.

Kako se biraju gradonačelnici i predsednici opština?

Do 2008. godine gradonačelnici i predsednici opština u Srbiji birani su neposredno - glasalo se za konkretnog kandidata za tu funkciju.

Iako i danas političke partije tokom kampanja za lokalne izbore neretko ističu kandidate za ta mesta, već 16 godina se glasa za liste na kojima su budući lokalni odbornici.

Gradonačelnike u Srbiji biraju skupštine gradova na predlog predsednika skupštine prostom većinom glasova na period od četiri godine, navodi se u Zakonu o lokalnoj samoupravi.

Gradonačelnik predlaže kandidata za svog zamenika i on se bira istom skupštinskom procedurom.

• SNS proglasio pobedu u 85 od 89 opština, najavili i formiranje vlasti u Nišu
• Kraj izborne niške sage: Gradonačelnik ipak iz SNS redova
• O izborima u maloj Crnoj Travi: Starost, odlasci i voćna torta

Dok su nadležnosti posle promene modela izbora ostale iste, položaj gradonačelnika i predsednika opština se u Srbiji promenio posle 2008. godine, smatra Danijel Dašić, predsednik nevladinog udruženja Pravilo (PraviLaw).

„U Srbiji se danas vrlo retko dešava da gradonačelnici dolaze u konflikt sa većinom u skupštini, koja im daje neku vrstu sigurnosti i potpore, ali ih istovremeno i ograničava.

„Kada je bio direktno biran, gradonačelnik je imao veću težinu, moć da ima stav i sopstveni način rada, dok sada dosta više zavisi od centralnog nivoa vlasti ili centrale njegove političke opcije na državnom nivou", kaže.

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk