Tri veka od rođenja Denija Didroa

Njegovo ime postalo je neka vrsta sinonima za epohu prosvetiteljstva, zbog činjenice da je Didroovo životno delo imalo presudan uticaj na buđenje duhova koji će dovesti do oblikovanja drugačijeg lika Francuske i Evrope, i do stvaranja sistema vrednosti koji danas zovemo - građansko društvo.

Njegov otac, uspešan zanatlija, usmeravao ga je pod okrilje crkve. Otuda je bio polaznik jezuitske škole, što ga je, čini se, odredilo, ali u suprotnom smeru od namera njegovih učitelja.

Imao je široka, razuđena interesovanja, beskrajnu intelektualnu radoznalost, ali i retku osobinu neobuzdanih duhova - istrajnost. Proučavao je filozofiju, matematiku, jezike i klasične i žive. Živeo je van važećih konvencija, stilom karakteristicnim za tadašnje pariske intelektualce.

Već njegovo prvo autorsko delo "Filozofske misli" spaljeno je odlukom tadašnjeg pariskog suda (parlamenta) jula 1746. Odvažio se, već tada, da naglasi da fanatizam nije vera, i da je višak isključivosti, sa takozvanim verskim motivima, nespojiv sa suštinskom verom. Prethodno je preveo "Istoriju Grčke" Stenijana, a zatim deo šestotomnog Medicinskog rečnika Džejmsa Londona.

U predgovoru jedne knjige engleskog mislioca Šaftsberija 1745. prvi put je javno izneo hijerarhiju vrednosti po kojoj je poznat.

Do početka pisanja i objavljivanja "Enciklopedije" došlo je nakon što je francuski izdavač Breton odlučio da objavi prevod britanske "Ciklopedije ili Univerzalnog rečnika umetnosti i nauke" iz 1727. godine. To se delo pojavilo kao dvotomni opšti pojmovnik nauke i umetnosti. Breton je tako Didroa odredio za glavnog urednika prevoda. Tako se rodila ideja da se namesto skromnog pojmovnika napravi široka opšta enciklopedija svih poznatih znanja.

Leksikografska dela postojala su i ranije, još je Isidor Seviljski (560-636) autor "Etimologija" stvorio jedno takvo delo, a slična nastojanja vidna su još kod antičkih autora.

Ipak, ovom idejom i pregnućem Didro je zanavek zadužio civilizaciju. On je prvi stvorio veliko sveobuhvatno delo te vrste.

Poziv na pretplatu nove velike enciklopedije usledio je 1750. Prethodno, Didro je okupio grupu izuzetnih duhova, poput matematičara Žana Dalambera, Žana Žaka Rusoa, Šarla Monteskjea.

Februara 1752. dve do tada štampane sveske osuđene su na uništenje zbog, kako je ocenjeno, protivklerikalnih, a otuda i protivdržavih naznaka. Usledila je borba koja će trajati godinama. Treća sveska se ipak, legalno, pojavila 1753. pa potom svake godine po jedan tom.

Godine 1759. ponovo je došlo do zabrane zbog jednog Dalamberovog teksta na temu Ženeve, poznatog kalvinističkog središta.

Didro je nastavio borbu i rad, vremenom stekao je i izuzetna prijateljstva poput Katarine Velike, ili pruskog kralja Fridriha II.

Čitav posao oko objavljivanja "Enciklopedije", sa svim pratećim dodacima okončan je 1774. ali je veliki deo posla obavljan ilegalno, uprkos zabranama.
Čitav rad, obima 28 tomova, sadrži preko 70.000 odrednica, odnosno članaka i više od 3.000 ilustracija.

Neumorni Didro uspeo je pritom da objavi i niz autorskih dela: "Pismo o slepima na pouku onima koji vide", "Razgovor Dalambera i Didroa", "Misli o tumačenju prirode", "Dalamberov san", "Žak fatalista", "Ramoov sinovac", "Saloni".

Umro je 31. jula 1784. godine u Parizu gde je i sahranjen, ali su njegovi posmrtni ostaci, zbog devastacije tokom revolucionarnog haosa, konačno smešteni u kolektivnu grobnicu. Tako je, na neki način, posthumno, i sam Didro postao žrtva svojih ideja.

Znamenito francusko izdavačko preduzeće "Larus", čuveno po leksikografskim delima, danas se smatra nastavljačem tradicija enciklopedijskog pregnuća Denija Didroa i njegovih saradnika.