Tri decenije "Hazarskog rečnika" Milorada Pavića

U oktobru će se navršiti 85 godina od rođenja a krajem novembra je pet godina od smrti Pavića (Beograd, 15. oktobar 1929. - Beograd, 30. novembar 2009). U manje od pet godina od tada, objavljeno je više od 55 prevoda "Hazarskog rečnika" kao i ostalih Pavićevih knjiga. Njegove knjige štampane su dosad ukupno u 327 izdanja.

Pavić je podsetivši da se Hazarski rečnik pojavio 1984. godine u "muškoj i u ženskoj verziji", pisao da je "čitalac mogao da bira koju će verziju uzeti da čita".

"Često su me pitali gde je suština razlike između muškog i ženskog primerka moje knjige. Stvar je u tome što muškarac svet doživljava van sebe, u svemiru, a žena svemir nosi u sebi. Ta se razlika ogleda i u muškom, odnosno ženskom primerku mog romana. Ako hoćete, to je slika raspada vremena, koje se podelilo na kolektivno muško i individualno žensko vreme", kazao je Pavić.

"Hazarski rečnik", koji je "leksikon u 100.000 reči", proglašen je nezaobilaznim štivom a njegov autor za "predvodnika evropske postmoderne".

Pavić, profesor beogradskog Filološkog fakulteta a prethodno Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, izučavao je srpsku književnost 17. i 18. veka, autor je studija o Vojislavu Iliću, Gavrilu Stefanoviću Vencloviću, srpskom baroku, klasicizmu, predromantizmu.

Prvu knjigu poezije "Palimpsesti" objavio je 1967, tri godine kasnije "Istoriju srpske književnosti baroknog doba", a prvu zbirku priča "Gvozdena zavesa", 1973. godine. Četiri godine posle "Hazarskog rečnika" koji je te 1984. godine nagrađen i Ninovom nagradom za roman godine, objavio je roman "Predeo slikan čajem" (1988). Treći roman "Unutrašnja strana vetra", objavio je 1991, a tri godine kasnije "Poslednju ljubav u Carigradu (priručnik za gatanje)".

Pavić od 2011. godine ima spomenik na Tašmajdanu u Beogradu, a dve godine ranije postavljen je spomenik u Moskvi.

Deo književnikovog legata, čiji je zvanični osnivač Skupština grada Beograda, a koji je otvoren septembra 2012, u stanu u Ulici braće Baruh 2 na Dorćolu u kojem je Pavić živeo, je, između ostalog, radni sto iz 18. veka na kojem je napisan Hazarski rečnik, rukopis romana, više rukopisnih beležnica za druge knjige, zatim lična biblioteka od preko 3.000 naslova, svi prevodi Pavićevih knjiga.

Grad Beograd je, kako je navedeno na sajtu Beoinfo, vlasnik dobara koji se nalaze u legatu a autorska prava na Pavićeve knjige ima njegova supruga.

Miloradu Paviću je Spomen ploča postavljena na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, 2011. godine. Fakultetetska biblioteka nosi njegovo ime, podsećajući da je Pavić do 1990. godine bio profesor, a nekoliko godina i dekan tog fakulteta.

Po Pavićevim tekstovima izvedene su dosad četiri pozorišne predstave u Rusiji, Rumuniji, Republici Srpskoj i megaspektakl u Poljskoj, a izvode se i radio-drame "Krevet za troje" i druge.