Dan sećanja na žrtve ustaškog genocida

Dan sećanja na žrtve genocida u Srbiji se obeležava 22. aprila, na dan kada su dve grupe zatočenika 1945. godine krenule u proboj iz ustaškog koncentracionog logora Jasenovac videvši da su počele masovne likvidacije i zatiranje tragova zločina. Od oko 1.000 zatočenika iz logora broj 3. u proboj je krenulo oko 650, od kojih je preživelo 116, dok je od 167 iz "Kožare", logora broj 4, u proboju uspelo 11.

Prema Izveštaju državne Komisije FNRJ, za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih saveznika u NDH je pobijeno 500.000 Srba, 80.000 Roma, 23.000 Jevreja i više hiljada antifašista različitih nacionalnosti, a Centar "Simon Vizental" govori o 600.000 umorenih. Šef kancelarije za specijalne istrage Ministarstva pravde SAD Ilaja Rozenbaum navodi da je u Jasenovcu u prvih godinu i po dana usmrćeno 200.000 ljudi.

Državni program za "rešenje srpskog pitanja" ostvarivan je po formuli "trećinu pobiti, trećinu proterati, a trećinu pokrstiti", koju je 11. juna 1941. obelodanio ustaški ministar i hrvatski književnik Mile Budak. Ustaše je podržavala rimokatolička crkva u Hrvatskoj i najveći deo klera sa zagrebačkim nadbiskupom Alojzijem Stepincom na čelu, koja je prećutno odobravajući masovne zločine izvršila pokrštavanje između 244.000 i 300.000 pravoslavaca. Nadbiskup Stepinac je za ratni zločin osuđen na 16 godina robije, ali kaznu nije izdržavao u zatvoru, već je prognan u rodno mesto i posle dve godine pomilovan, da bi kasnije postao kardinal, a papa Jovan Pavle II ga je beatifikovao.

Jedan vid organizovanog zločina, pored masovnih jama i grobnica, u hrvatskoj državi bili su konclogori od kojih je najveći i nastrašniji bio Jasenovac, u svetu poznat i kao "srpski Aušvic". Jasenovačko gubilište osnovano je polovinom avgusta 1941. po zamisli njegovog zapovednika Vjekoslava Maksa Luburića i sastojalo se od pet velikih i tri manja logora, a prostiralo se na 210 kvadratnih kilometara. Većina logora bila je u jugozapadnoj Slavoniji (Hrvatska), dok su s druge strane Save (BiH) bila masovna stratišta, a na najvećem u Donjoj Gradini procenjuje se da je usmrćeno 366.000 ljudi.

Jasenovac je zvanično nosio naziv "Sabirni i radni logor", a u stvarnosti je bio logor za uništavanje nehrvata u kome su jedine ubice bile hrvatske ustaše. Bila je to fabrika smrti u kojoj su žrtve ubijane maljevima, noževima, sekirama, živi spaljivani ili zazidani, a leševi su spaljivani, bacani u Savu ili zatrpavani u masovne grobnice. Na imenoslovniku žrtava Jasenovca popisano je blizu 90.000 žrtava, a tačan broj nije nikad utvrđen.

NDH je bila je jedina država koja je imala posebne logore za decu. Kroz logore Sisak i Jastrebarsko je prošlo 33.000 dece, a u njima skončalo blizu 20.000 mališana.