Velika pljačka Srbije - slučaj Božidara Đelića

Istovremeno sa propašću većine građana Srbije, došlo je do enormnog bogaćenja malog broja privilegovanih koji su do bogatstva došli isključivo zahvaljujući svojim političkim vezama i korupciji koja je postala srž samog sistema.

Polazeći od očigledne realnosti koju zvanične državne institucije uglavnom prećutkuju, a mediji i nevladin sektor bezočno njome manipulišu u interesu svojih finansijera, E-novine pokreću serijal istraživačkih tekstova "Velika pljačka Srbije" u kojem se bave usponom ljudi koji su imali ključne uloge u procesu tranzicije u zemlji, kao i putevima njihovog uzdizanja iz pepela siromaštva devedesetih do bogatstva nezakonito stečenog u vremenima kada je društvo kao celina potpuno devastirano i osiromašeno i kada mu je uskraćena šansa da se, ponovo vrati na put razvoja i povratka u klub normalnih evropskih nacija.

I dok je Srbija, usmeravana pogrešnim političkim i ekonomskim tranzicionim odlukama, ubrzano klizila ka propasti, oni koji su takve odluke donosili enormno su se bogatili i uvećavali svoje imovinske karte. Paradigmatični primer političara koji je u postmiloševićevskom periodu postao sinonim za sveopšti društveni i ekonomski sunovrat na jednoj i kriminalni lični uspon na drugoj strani, predstavlja Božidar Đelić, čovek nesumnjivog obrazovanja i stručnosti, ali istovremeno i veoma sumnjivog morala i motiva zbog kojih je sve svoje potencijale uložio u tranzicionu pljačku zemlje koju je na vrhuncu svoje karijere, navodno, došao da spasava.

Vlasnik perfektno skrojene biografije

Rođen u Beogradu 1965. godine Božidar Đelić je od svoje osme godine živeo u Parizu kao dete jugoslovenskih gastarbajtera. Prema vlastitom svedočenju, nakon propasti posla svoje majke, porodica je zapala u tešku materijalnu situaciju zbog čega je mladi Božidar bio prinuđen da istovremeno uči i zarađuje pranjem sudova i prozora. Istiniti ili smišljeni tek radi politikantskog samoreklamerstva, ti patetični detalji Đelićevog životnog puta ipak su ostali u senci vrhunskog obrazovanja koje je, nakon što je od strane "dobrih ljudi" primećen kao talentovan student, stekao u Francuskoj i SAD. Tako je 1987. godine Đelić gotovo istovremeno diplomirao na Institutu političkih nauka u Parizu i Visokim poslovnim studijama, Žui en Žozas (Jouy-en-Josas).

Već sledeće 1988. godine Đelić je uspeo da magistrira na Visokoj školi društvenih nauka u Parizu na temu Efekti nestabilnosti realnog kursa na rast u zemljama u razvoju. Tri godine kasnije, 1991, kao Fulbrajtov stipendista Đelić postaje magistar poslovne uprave (MBA) na Harvardovoj poslovnoj školi u Bostonu, a kao stipendista fonda "Lavoazije" postaje i magistar državne uprave (MPA), na Dž. F. Kenedi školi vlade, Harvard univerziteta. U biografiji objavljenoj na zvaničnom Đelićevom sajtu navodi se i podatak, koji nije bilo moguće proveriti, po kojem je tokom studija u SAD navodno savetovao predsednika Vlade Jugoslavije Antu Markovića na programu makroekonomske stabilizacije.

Po završetku studija Đelić radi kao finansijski stručnjak. Od sredine 1991. do sredine 1992. godine on radi kao savetnik Vlade Poljske u oblasti privatizacije i makroekonomske reforme gde je savetovao ministra finansija Lešeka Balceroviča i direktora varšavske berze. Zanimljivo je da je tokom svog angažovanja u Poljskoj, u okviru tamošnjeg Ministarstva za privatizaciju Đelić radio na programu masovne privatizacije kroz investicione fondove što je model koji se iskustveno potvrdio kao najefikasniji mehanizam za sprečavanje tajkunske pljačke u tranzicionom periodu.

Još zanimljivije je to što će, deceniju kasnije, Đelić odigrati ključnu ulogu u sprečavanju donošenja Zakona o investicionim fondovima u Srbiji zahvaljujući čemu će u zemlji doći do potpuno drugačijih privatizacionih rezultata od onih koje je Đelić, u periodu svoje početničke moralne neiskvarenosti i idealizma, zagovarao tokom svog angažmana u Poljskoj. Tako će se, njegovom zaslugom, vlasništvo društvene svojine u Srbiji, umesto u ruke njenih građana, namenski preliti u džepove domaćih tajkuna koji će ekonomiju zemlje zaviti u crno.

Nakon angažovanja u Varšavi Đelić odlazi u Rusiju gde se kao savetnik potpredsednika i ministra za privatizaciju Anatolija Čubajsa takođe bavi programom privatizacije kroz vaučere. Tokom angažovanja u savetničkom timu ruske vlade postaje i direktor Makroekonomskog kabineta ministra finansija Borisa Fjodorova, a učestvuje u pregovorima sa MMF-om, Svetskom bankom, EBRD, i Evropskom unijom.

Kukavičje ekspertsko jaje

U oktobru 2000. godine Đelić se prvi put radno angažuje u Srbiji i to tako što je imenovan za šefa ekspertskog tima tadašnjeg potpredsednika Savezne vlade SRJ, Miroljuba Labusa koga je nekoliko godina ranije upoznao u Parizu. Na tom mestu ostaje do decembra 2000. kada se, na preporuku Miroljuba Labusa i Mlađana Dinkića, prvi put sreće i sa budućim premijerom Srbije Zoranom Đinđićem.

Uprkos virtuelnom savetničkom angažmanu u timu Miroljuba Labusa, prema svedočenju izvora iz neposrednog okruženja prvog demokratskog premijera Srbije, Božidar Đelić se u Beogradu prvi put fizički pojavio u decembru 2000. godine, neposredno pred raspisivanje republičkih parlamentarnih izbora, kada je već bilo sasvim izvesno da će DOS da preuzme ključne poluge vlasti u postmiloševićevskoj Srbiji.

Đelić se, prema tim navodima, u postmiloševićevskoj kadrovskoj kombinatorici pojavio kao igrač Mlađana Dinkića i Miroljuba Labusa, predvodnika interesne grupe takozvanih eksperata G 17 plus koja će, uprkos veštom skrivanju iza tehnokratskih i nepolitičkih floskula, samo nekoliko godina kasnije formalno prerasti u političku partiju. Ona će u tom pojavnom obliku službovati u svim režimima u Srbiji i to sve do sopstvenog konačnog izbornog sloma u aprilu 2014. godine kada će se “eksperti” razvejati širom sveta i od svojih dužnika dobiti "zaslužena" nameštenja u velikim međunarodnim bankama i finansijsim institucijama.

Pojavljivanje Božidara Đelića, ali i mnogih drugih likova sa perfektno naštimovanim biografijama i izuzetno sumnjivim namerama, događa se u samoj završnici rušenja Miloševićevog režima i procesa stvaranja jedinstvenog alternativnog bloka koji će biti nosilac sveopštih promena u periodu nakon svrgavanja tadašnjeg diktatora. U tim trenucima, Zoran Đinđić i ostali lideri DOS-a suočavali su se sa pojačanim zahtevima zapadnih saveznika, pre svega zvaničnika iz Vašingtona, da se nakon desetogodišnje neuspešne borbe protiv Miloševića i negativnih iskustava sa ranijim, loše organizovanim opozicionim koalicijama, protiv odlazećeg režima formira zajednički front.

Tako se su se u poslu sveopšteg krunjenja Miloševićeve režimske mašinerije jedni pored drugih našli pokret Otpor, Labus i Dinkić sa svojim "ekspertima", zatim bivši Miloševićevi generali Momčilo Perišić i Vuk Obradović, pojedinci iz bezbednosnih službi i režimu bliskih oligarhijskih struktura, kao i svi oni koji su u tom trentuku mogli dati svoj doprinos u pokušajima rušenja tadašnjeg diktatora.

U takvoj, postojećim okolnostima nametnutoj, podeli posla, Dinkić i Labus imali su zadatak da formiraju kadrovsku bazu za takozvani nepolitički ekspertski deo buduće vlade koji bi bio zadužen za poslove finansijske konsolidacije, sprovođenje ekonosmkih reformi i procesa privatizacije. Predvodnici interesnog klana G 17 plus već tada su shvatili da će se kao nepolitički, ekspertski deo buduće vlasti upravo oni naći u najpovoljnijoj mogućoj poziciji da daleko do očiju javnosti i bilo kakve odgovornosti upravljaju najznačajnijim resursima jedne tranzicione zemlje što je ovim prevejanim, interesno umreženim ljudima davalo neslućene mogućnosti za zadovoljavanje ličnih i uskogrupnih interesa.

Božidar Đelić se zajedno sa premijerom Đinđićem i ministrima Aleksandrom Vlahovićem i Goranom Pitićem našao u delegaciji koju je u aprilu 2001. godine u Parizu primio francuski predsednik Žak Širak. Zahvaljujući svojim prijateljskim vezama sa francuskim predsednikom, tu posetu je organizovao Stanko Subotić koji je delegaciji Srbije za tu priliku ustupio i svoj privatni avion. I dok francuski domaćini nakon posete nisu skrivali svoju očaranost premijerom Đinđićem, oni nisu krili ni razočarenje njegovim izborom saradnika. Zbog prekratkih čarapa i nogavica pantalona, što se u Francuskoj smatra nedopustivim modnim promašajem, Đelić je nakon posete postao poseban predmet podsmeha u neposrednom Širakovom okruženju.

Prema istim tim svedočenjima Đinđić je, suočen sa predstojećim izazovima reformi u Srbiji, u tom trenutku bio svestan kako velikog deficita stručnih kadrova u Srbiji tako i svoja dva najveća nedostatka koji su se ogledali u neznanju engleskog jezika (Đinđić je tečno govorio nemački) kao i u slaboj informatičkoj obrazovanosti koja je za budućeg premijera Srbije predstavljala hendikep koji je trebalo što pre otkloniti. Zahvaljujući svojoj velikoj upornosti, napornom radu i želji za usavršavanjem, Đinđić je tokom prvih godina vlasti u velikoj meri uspeo da otkloni te svoje ključne nedostatke. Veliki problem je, međutim, ležao u strateškom deficitu stručnih kadrova i činjenici da je većina minsitara prve DOS-ove vlade, u pogledu obrazovanja i posedovanja savremenih jezičkih i informatičkih veština, bila daleko iza premijera Đinđića koji ih ni sam nije posedovao u zadovoljavajućoj meri. Svestan kako sopstvenih tako i nedostataka svog neposrednog okruženja, Đinđić je oko sebe pokušavao da okupi ljude koji bi se uklapali u tada, u svetskom razmerama sveprisutni stereotip japija, uspešnih visoko obrazovanih mladih poslovnih ljudi sa perfektinim poznavanjem glavnih svetskih jezika i savremenih tehnologija.

Prema rečima samog Đinđića, koje je podelio sa svojim saradnicima, Đelić se u tom trentuku činio kao neko ko se savršeno uklapa u zamišljeni prototip ekspertskog člana buduće vlade. Kao ozbiljan, srećno oženjen porodični čovek sa dvoje dece u Francuskoj, zatim ekspert i perfektan student školovan u Francuskoj i Americi, koji govori francuski, engleski i nemački jezik, koji je steako bogato iskustvo tokom savetničkog angažovanja u privatizacijama u Poljskoj i Rusiji, zaposlen u najvećim svetskim konsultantskim komapnijama, Đelić je bio idealan kandidat za ekspertskog člana buduće tranzicione vlade.

Izgradnja sistema za privatizacionu pljačku Srbije

Nedugo zatim Đelić bez većih problema dobija funkciju koju je tražio, formira svoj kabinet, počinje u javnosti da se predstavlja kao ekspert koji je zbog Srbije u Francuskoj ostavio porodicu i posao sa platom od preko 100.000 maraka, koji je radoholik i koji u svom kabinetu boravi od 8 sati ujutro do 2 sata noću, odakle samo na kratko odlazi kako bi kod svoje tetke (gde je navodno bio smešten) prespavao i malo se odmorio.

Ljudi koji su u to vreme radili u Đinđićevoj vladi, međutim, navode da Đelić, iako zaista nije izlazio iz kabineta, to nije radio zbog velike posvećenosti državnim poslovima kako je to u svojim patetičnim pričama predstavljao javnosti, već u velikoj meri iz nekih sasvim drugih, mnogo prizemnijih razloga. Prema tim svedočenjima, našavši se na ključnoj poziciji u Vladi Srbije, Đelić se veoma brzo povezuje sa različitim interesnim grupama u zemlji, pa tako na sugestiju tadašnjeg direktora Demokratske stranke, poznatog tajkuna Miodraga Kostića Koleta, Đelić za šeficu svog kabineta imenuje Kostićevu kumu Aleksandru Drecun (u čijoj radnoj biografiji nije bilo ni pomena poslova vezanih za finansije). Slučajno ili ne, tek Kostić nešto kasnije postaje vlasnik profitabilnih srpskih šećerana, nekažnjeno se izvlači zbog učešća u šećernoj aferi (prepakivanje i izvoz šećera dobijenog iz šećerne trske u zemlje EU), da bi, prema podacima specijalizovanih inostranih magazina, nakon hapšenja Miroslava Miškovića 2013. godine zauzeo poziciju najbogatijeg državljanina Srbije.

Đelić će, tokom svog ministarskog mandata, s jedne strane svoje emotivne frustracije nastaviti da leči sve više se unoseći u ulogu umišljenog beogradskog plejboja, dok će istovremeno nastaviti svoju misiju pretakanja imovine građana Srbije u džepove malog broja privilegovanih tajkuna zahvaljujući čemu će i njegove imovinske karte i bankovni računi iz godine u godinu enormno uvećavati. Međutim, paralelno s procesom ličnog bogaćenja, na njegovoj savesti gomilaće se i sve brojnije afere od kojih će posebno ozbiljne biti one vezane za nameštanje poslova konsultantskoj kući "Citadel", privatizaciju "Nacionalne štedionice", kao i vraćanje novca koji je na ime ekstraprofita oporezovan od tajkuna. Tom nizu će biti pridodate i veze sa Miroslavom Miškovićem i Milanom Bekom, ali i uloga u aferi izgradnje univerzitetskog naselja "Belvil", koje je, po svemu sudeći, izgrađeno novcem Darka Šarića.