Prva jelka okićena 1570. godine

Primera radi, sve do sredine 19. veka u našim krajevima običaj kićenja jelke nije bio poznat, kaže za Politiku dr Dragana Radojičić, direktorka Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti.

On se intenzivnije prihvata početkom 20. veka, sa germanskim uticajima i to u Vojvodini, gde je nemačko stanovništvo običaj kićenja jelki kao simbola Nove godine preuzelo od Rusa.

– Nova godina simboliše obnavljanje života, a koreni sežu u daleku prošlost. Nema čvrstih dokaza, ali se pretpostavlja da se prelazak iz stare u novu kalendarsku godinu obeležava unazad četiri hiljade godina. Najranije zabeležena proslava Nove godine odigrala se u Mesopotamiji i to sredinom maja – priča dr Radojičić.

U srednjem veku Nova godina se nije slavila u Evropi, jer se smatralo da je njeno obeležavanje antihrišćanskog karaktera i pagansko. U gregorijanskom kalendaru 1582. godine uvodi se proslavljanje Nove godine, što prihvataju gotovo odmah katoličke države.

– Datum početka nove godine varirao je u različitim kulturama i u različitim istorijskim epohama. Ipak, on je gotovo uvek bio povezan sa nekim prirodnim kretanjima – od kretanja nebeskih tela, zvezda i planeta (u Egiptu), do praćenja smene godišnjih doba, koje su opet bile u vezi sa položajem sunca. Egipćani su staru godinu ispraćali 15. juna, Rimljani 21. aprila, a u različitim krajevima hrišćanske Evrope datumi su išli od 25. decembra, preko 25 marta do 1 septembra. Nekada se kao početak Nove godine uzimao dan Vaskrsa, a nekada, kao na primer u Napulju, dan Blagovesti – dan začeća Hristovog – kaže dr Aleksandra Pavićević iz EI SANU.

U Rusiji je kao početak Nove godine slavljen 1. septembar sve do 1700. godine. Uvođenjem u službenu upotrebu gregorijanskog kalendara, nastavlja dr Pavićević, Jugoslavija je 1. januar kao početak Nove godine ustanovila 1919., što je značajno uticalo na izmene u običajnom životu srpskog pravoslavnog stanovništva, jer se ono do tada rukovodilo julijanskim kalendarom.

– Proslavljanje Nove godine 31. decembra je tokom komunizma bila jedna od strategija zamene religijskih praznika sekularnim. Slično se desilo i sa Đurđevdanskim urankom (6. maj), koji je zamenjen Prvomajskim urankom. Uvođenjem 29. novembra, Dana republike kao državnog praznika, a naročito sa uspostavljanjem „svinjokolja” tokom tog praznika, ozbiljno je narušen ritam božićnog posta, koji počinje 28. novembra Isto se desilo i sa uvođenjem Nove godine 31. decembra, pa je poslednja sedmica posta pretvorena u sedmicu obilatog gošćenja i proslava – kaže dr Pavićević.

Dr Dragana Radojičić dodaje – koliko naroda, toliko i običaja, a deo nemačke tradicije je danas raširen širom Evrope.

– Nemci obožavaju novogodišnji vatromet, a gradski trgovi su ukrašeni novogodišnjim ukrasima, slatkim i slanim đakonijama na tezgama, uz ciku i viku veselog stanovništva. Za dvanaest meseci sreće Španci vekovima na ponoć jedu 12 zrna grožđa. Brazilci dočekuju Novu godinu obučeni u belo, kao simbol sreće. Na čuvenoj plaži Kopakabani u ponoć se preskače sedam talasa, pale sveće u pesak i baca cveće u more. Crvene trake na vratima simbolizuju sreću i veselje Kinezima – navodi dr Radojičić.

Duga je istorija i jelke – novogodišnjeg simbola, kao i Božićnog drvceta i badnjaka. Naša sagovornica objašnjava da zeleno drvo – simbol vegetacije i novog doba koje treba da nastupi i donese svaku sreću i napredak, u evropskoj kulturi datira iz prethrišćanskog perioda.

Stablo – drvo kao čuvar, sa svetim simbolima i značenjima, poznato je starim Slovenima, kao i germanskim plemenima.

– Smatra se da utemeljitelju protestantizma Martinu Luteru treba zahvaliti što je kićenje jelke postalo lep i veseo običaj, a mala okićena jelka opisana u letopisu bermenskog ceha iz 1570. godine, bila je ukrašena orasima, perecima i papirnim cvećem. U Evropi od 17. veka polako u domove stiže ukrašavanje božićnog drvca, što na osnovu podataka, crkva sa radošću nije prihvatala – priča dr Radojičić.