Da li znate za običaj zvani lapot?

O živoj praksi javnog ritualnog običaja poznatog pod nazivom lapot (u istočnoj Srbiji i Dinarskom pojasu) i pustevovanje (u Crnoj Gori) ne postoje, međutim, etnografski i empirijski dokazi. Prema rečima antropologa i etnologa, nema neposrednih dokaza, arheoloških podataka, niti etnološkog materijala koji bi potkrepio činjenicu da se lapot na ovom području ikad upražnjavao.

Antropolog Bojan Jovanović, autor knjige "Tajna lapota", upozorava da lapot zapravo nije ni običaj ni ritual, već mit, tačnije "priča s dubljim psihološkim konotacijama" i preventivnom socijalnom funkcijom.

"Ovaj mit je od davnina prisutan u folklorima raznih naroda, između ostalog, Romana, Germana, Slovena i predstavlja etičku poruku zajednice da se takav čin (lišavanje života starih i mudrih članova zajednice) nikad ne sme vršiti. Tačnije, prava suština priče o lapotu nije u opisu ritualnog ubijanja staraca, nego naprotiv, u njegovom ukidanju, zabrani oceubistva u ime sprečavanja haosa, a zarad civilizovanog rešavanja generacijskog sukoba i opstanka kulture", počinje priču za "Telegraf" Jovanović, dodajući da se sa ovim mitom često pogrešno mešaju drugi motivi.

"Često se, u cilju potvrđivanja lapota pribegavalo pozivanju na različite motive, koji nemaju nikakve veze s njim. Na primer, na istorijske činjenice prema kojima su iz ekonomskih razloga neki narodi, poput Eskima, ostavljali svoje stare da umru. Ili na običaj iz Istočne Srbije, koji je "živeo" u 19. veku, u okviru kojeg bi roditelje onda kada više nisu sposobni za privređivanje ostavljali "na pojati". Tamo bi radili neke prigodnije, lakše poslove i tako živeli, ali odvojeno od bazične porodice, kako bi joj bili na manjem teretu", priča Jovanović.

On ističe da ovaj ekonomski motiv, baš kao i onaj poznat kao "žrtvovanje starih", svakako nije argument kojim bi moglo da se potvrdi da je mit o lapotu ikad bio realni običaj ili ritual koji se upražnjavao.

U delu "Narodna predanja o ubijanju starih ljudi" iz 1929. srpskog naučnika Vojislava Radovanovića, asistenta Jovana Cvijića, lapot je opisan kao javni ritualni čin.

Između ostalog, piše da je u Pirotskom polju lapot vršilo celo selo tako što bi svaki seljanin motkom udario starca po glavi. U Istočnoj Srbiji i Crnoj Gori praktikovalo se stavljanje proje na glavu staraca, koja bi se potom udarila čekićem, dok su Vlasi imali običaj da novopečene 60-godišnjake prže gvožđem po vratu ili ih sahranjuju žive.

Ritual su vršila deca ili najbliži srodnici, a onaj koga bi vodili na lapot išao je navodno bez straha, nadajući se boljem životu na onom svetu, jer je tako običaj nalagao.

Prvi školovani srpski antropolog i upravnik Etnografskog muzeja u Beogradu Sima Trojanović u knjizi "Lapot i prokletije u Srba" (1898) daje najbolje objašnjenje zašto je lapot napušten. Prema njegovom pisanju, običaj je ukinut u 11. veku, nakon što su ljudi shvatili da greše zato što ubijanjem starih "bespotrebno lišavaju zajednicu njihove mudrosti i iskustva".