Zašto je Novi Sad "Srpska Atina"

Burni istorijski tokovi, pre svega različiti događaji i okolnosti u ne tako davnoj prošlosti utkali su put verskoj šarenolikosti Vojvodine, pa tako i Novosađani ponosno ističu činjenicu da u njihovom gradu živi najmanje desetak različitih nacija i da postoji nebrojeno verskih hramova.

SINAGOGA

Jedna od tradicionalnih verskih zajednica je i jevrejska. Njihova Sinagoga koja se nalazi skoro u samom centru Novog Sada, izuzetno je arhitektonsko zdanje prepoznatljivo po svojoj oker-beloj fasadi i velikim rozetama kroz koje dopire svetlost u unutrašnjost, ništa manje veličanstvenu.

Arhitekta Lipot Baumhorn izgradio ju je početkom 20. veka u stilu secesije i u nju stane 900 ljudi. Danas je među Novosađanima najpoznatije mesto u kojem se održavaju koncerti klasične i popularne muzike.

Ipak, mnogi posetioci ovog hrama pa i sami žitelji vojvođanske prestonice malo znaju o mračnoj stranici iz istorije ovog zdanja.

Kako za 021 navodi predsednik Jevrejske opštine Goran Levi, nakon što je 1942. veliki broj novosadskih Jevreja stradao u Raciji, Sinagoga je naredne tri godine bila mesto za skoro 2.000 preživelih koji su tu živeli u neljudskim uslovima nakon čega su deportovani u Aušvic.

- Oni su svi prikupljeni u njihov molitveni dom, deca, stari, bolesni i zdravi, svi koji su preostali. Tu su živeli skoro tri godine bez osnovnih životnih uslova, bez vode i toaleta, skoro i bez hrane. Svi su bili prisiljeni da budu tu, na jednom mestu, u izuzetno neljudskim uslovima, a onda su sa teretnim vagonima mesecima transportovani u Aušvic gde su organizovano ubijani - prepriča Levi tužnu sudbinu ovih Novosađana.

Ispred Sinagoge i danas je obeležje koje u nekoliko rečenica opisuje ovu mračnu stranicu istorije grada. Ipak, ni nakon Drugog Svetskog rata nije imala mira, bar tako kaže legenda.

Profesor na Departmanu za arhitekturu Fakulteta tehničkih nauka Darko Reba priča kako je navodno Titu, inače ateisti, smetala velika kupola Sinagoge, te su morali da je zaklone izgradivši visoku zgradu Pošte.

- Prema legendi je navodno Titu, koji nije voleo verske objekte, u jednom trenutku dok je sedeo na terasi Petrovaradinske tvrđave zasmetala veličina kupole koja je štrčala među kućama. I onda je napravljen objekat Pošte sa velikom kulom i sa svrhom da zakloni od pogleda tu veliku kupolu - kaže Reba.

KATEDRALA

Šetajući od Sinagoge ka centralnom gradskom trgu, nakon svega 400 metara, nailazi se na crkveni objekat koji dominira Novim Sadom. U pitanju je crkva Imena Marijinog posvećena Bogorodici Djevi Mariji, među Novosađanima poznatija i kao katedrala.

Pre sadašnje crkve, novosadska katolička zajednica imala je jednu skromniju, izgrađenu u 18. veku. Ona je oštećena u bombardovanju Novog Sada 1849. godine nakon čega su novosadski katolici podigli novu.

Tako je nastala Crkva imena Marijinog, raskošna, gotička građevina smeštena u srcu grada koja privlači pažnju posetilaca svojom veličinom, visokim prelomljenim lucima i tornjem, vitražima i jedinstvenim, šarenim krovom. Crkvu je projektivao arhitekta Georg Molnar čija se bista nalazi u njenoj unutrašnjosti koja je ispunjena umetničkim delima, slikama i kipovima tirolskih umetnika.

Iza katedrale, malo sakriveno od očiju turista, nalazi se Katolička porta u kojoj je smešteno nekoliko kafea i restorana i koja je pravi mali raj za sve hedoniste, posebno leti. Ušuškana je sa svih strana starim zgradama koje čine celinu - zgrada Crkvene opstine, Župni ured u kojem se nalaze prostorije župnika i palata "Vatikan" kao stambeno poslovni prostor.

Neke od ovih građevina izgrađene su mnogo pre same crkve, među prvim objektima u Novom Sadu i zato se svrstavaju u gradske spomenike od izuzetnog značaja.

SABORNA CRKVA

Pravoslavna zajednica kao najbrojnija, u Novom Sadu ima najviše verskih objekata. Ono što svaki posetilac vojvođanske prestonice vidi šetajući Zmaj Jovinom su Saborna crkva svetog Đorđa i Vladičanski dvor ispred kod se nalazi spomenik pesniku i lekaru Jovanu Jovanoviću Zmaju.

Na mestu sadašnjeg Vladičanskog dvora bio je stari dvor koji je stradao u bombardovanju Novog Sada sa Petrovaradinske tvrđave 1849. godine. U granatiranju su izgoreli sva arhiva bačke eparhije, vredna umetnička dela, knjige i sve dragocenosti koje su dva veka čuvale podatke o pravoslavlju Vojvodine.

Dugo se nije znalo kom stilu pripada Vladičanski dvor, ali se zahvaljujući poznavanju detalja iz biografije njegovog graditelja Vladimira Nikolića i ta nedomuca rešila, priča za 021 istoričarka umetnosti Donka Stančić.

- Proglašavali su ga i secesijom i eklektikom, da bi tek kod proučavanja života arhitekte saznali čiji je bio učenik i došli do zaključka da se radi o hanzenatici, po Teofili Hanzenu koji je proučavao Vizantiju.

Pored Vladičanskog dvora nalazi se Saborna crkva svetog Đorđa u kojoj je, između ostalog, umetnički vredan ikonostas poznatog slikara Paje Jovanovića.

Prvobitna građevina potiče iz ranog 18. veka, ali je i ona, kao i mnoga druga arhitektonska zdanja, stradala u granatiranju 1849. godine. U više navrata je kasnijih decenija obnavljana tako da je vrlo malo sačuvano od njenog prvobitnog izgleda.

- Zapravo je tek 1903. godine došlo do velike obnove crkve po projektu Hermana Hamnica. Posle toga, osim konstrukcije zidova, sve je izmenjeno. I izgled fasade i kapa zvonika i dekoracija unutrašnjosti - navodi Donka Stančić.

Duhovnošću i prosvetiteljstvom, čini se, još više odiše okolina Novog Sada.

Padine Fruške gore krase 16 manastira zbog kojih je ova vojvođanska planina dobila ime Srpska sveta gora. Kao svoje zadužbine gradile su ih srpske vladarske porodice, pre svega Brankovići, između 15. i 18. veka.

Fruškogorski manastiri vredni su zbog svoje arhitekture, fresaka, bogatih riznica starih spisa i knjiga, pa svako ko se nađe u Novom Sadu, ali i sami Novosađani često vole da izdvoje dan za posetu nekom od ovih manastira. Mogu se obići i u okviru agencijskih tura u koje su često uvršteni i Sremski Karlovci poznati po pravoslavnim hramovima i objektima.

Novi Sad kao Srpska Atina

Ako ste se nekada pitali zašto je Novi Sad Srpska Atina, odgovor leži upravo u bogatstvu kulturnih institucija u kojima se čuvaju dela neprocenjive vrednosti. Matica srpska, Galerija Matice srpske, Muzej Vojvodine, Muzej Grada Novog Sada, Muzej savremene umetnosti, Spomen zbirka Pavlja Beljanskog svrstavaju Novi Sad rame uz rame sa evropskim gradovima visoke kulture i umetnosti.

Dunavska ulica, osim što je jedna od glavnih novosadskih ulica koja svakodnevno okuplja na hiljade građana Novog Sada, moglo bi se reći da je i jedno od kulturnih jezgara grada. U njenim nizovima smešteni su Muzej Grada Novog Sada, Muzej savremene umetnosti i Muzej Vojvodine.

MUZEJ VOJVODINE

Muzej Vojvodine drugi po veličini u Srbiji, već 70 godina u kontinuitetu kroz muzejske predmete svedoči o prošlosti Vojvodine, od praistorije do 20. veka. Za Muzej Vojvodine moglo bi se reći da je svojevrsna monografija prvih vojvođanskih civilizacija, prvih ljudskih tragova zabeleženih kod Iriga, svedočanstvo o starčevačkoj i vinčanskoj kulturi.

Sve to predstavljeno je kroz 400.000 predmeta istorijske, arheološke, etnološke i likovne zbirke muzeja. Stalna muzejska postavka, priča nam muzejska savetnica Vladimira Stanisavljević, posvećena je srpskim despotima, rukopisnim knjigama na staroslovenskom jeziku, austrougarsko-turskim ratovima, Velikoj seobi naroda, revoluciji u Vojvodini 1848, kao i mnogim drugim interesantnim detaljima.

- Školstvo u Vojvodini, kao i fizička kultura i sport su na primer izuzetno zastupljeni u stalnim postavkama sa izuzetno značajnim eksponatima, a jedna od atrakcija je velosiped koji ima jedan ogroman i jedan mali točkak. Taj prvi bicikli je bio bez kočnica, pa je posetiocima zanimljivo da vide i saznaju kako su se ljudi nekada penjali na takav bicikli i silazili sa njega iako nije imao kočnice.

Posebnu atrakciju Muzeja Vojvodine čine tri rimska šlema jer ne postoji ni jedan muzej na svetu koji poseduje takve eksponate. U antičko doba bili su izrađeni od gvožđa i presvučeni srebrnom pozlatom. Ukrašeni su staklastom pastom koja podseća na drago kamenje.

Nosili su ih rimske vojskovođe na trijumfalnim paradama nakon pobede u nekoj bici. Dva šlema pronađena su u Berkasovu u okolini Šida, a jedan u Bačkom Jarku.

U Berkasovu ih je 1955. pronašla jedna baka kopajući njivu. Mislila je da su to bombe iz II Svetskog rata, ali videvši da neće eksplodirati, donela ih je u muzej. Kako je pronadjen treći šlem 2006.god. kod Bačkog Jarka, otkriva Vladimira.

- Jedan čovek je obrađujući njivu pronašao mali krčag i u njemu deliće šlema, poput puzli. On nije znao o čemu se radi pa ih je lepio na karton i kasnije ih predao muzeju. Potom su naši arheolozi zajedno sa konzervatorima rekonstruisali te delove i konstruisali šlem - priča Stanisavljevićeva.

GALERIJA MATICE SRPSKE

Još jedna ustanova koja svojim umetničkim delima govori o srpskoj kulturi i naciji je Galerija Matice srpske koja se nalazi u širem centru grada.

Osnovana je davne 1847. godine u Pešti kao Muzej Matice srpske, najstarije književne, kulturne i naučne institucije srpskog naroda.

Galerija Matice srpske jedno je od onih mesta koja odišu kulturom, mirom i nekim čudnim spojkostvom. Krećući se iz prostorije u prostoriju ona izaziva posebna osećanja i impresije, pred svakim novim delom veće.

U okviru stalne postavke najstarije slike datiraju iz 16. veka, ali sem stalne postavke upravnica Galerije Tijana Palkovljević Bugarski navodi za 021 još neke razloge zbog kojih obavezno treba da posetite ovo mesto.

- Galerija je svedok prošlih vremena i mesto gde se kroz dela likovne umetnosti može jako mnogo saznati o prošlosti srpskog naroda, o njegovim migracijama u 18.  i 19. veku, o onome šta je odredilo ono što je u 20. veku bila kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca koja je kasnije prerasla u Jugoslaviju, predratnu i posleratnu.

SPOMEN-ZBIRKA PAVLA BELJANSKOG

Pored Galerije Matice srpske nalazi se Spomen zbirka Pavla Beljanskog, riznica nacionalne umetnosti predstavljena delima slikara modernista i slikara stvaralaca između dva svetska rata. Umetnička dela od kojih je nastala ova zbirka Novom Sadu je poklonio pravnik, diplomata i strastveni kolekcionar Pavle Beljanski.

Kolekciju je skupljao 40 godina, a čini je zbirka od 185 umetničkih dragulja urađenih u različitim slikarskim tehnikama. Istoričarka umetnosti i kustoskinja Spomen zbirke Julijana Stojsavljević kaže za 021 da je zbirka Pavla Beljanskog po svojoj kolekciji jedinstvena na prostoru bivše Jugoslavije.

- Ova postavka sadrži i prikazuje dela umetnika koji su stvarali u prvoj polovini 20. veka, a akcenat je na periodu između dva svetska rata. Ona prikazuje zajedničke teme i karakteristike više umetnika koji su imali potpuno drugačiji način izražavanja. Beljanski je po svom ukusu birao dela bogata bojama sa različitim temama i ona su uvek dobra osnova i naša inspiracija za neke nove priče.

Izložene slike dela su 37 autora koje je Beljanski za života postavio u prostoru zbirke prema svom ukusu i tako sam učestvovao u njenom dizajniranju. Jedna slika, izložena u okviru stalne postavke, prema rečima Stojsavljevićeve oduzima dah.

- To je slika "Doručak na travi" Save Šumanovića, jedno od naznačajnijih dela iz celokupnog njegovog opusa. Slika je nastala na vrhuncu njegove karijere dok je radio u Parizu i kada je postao prepoznat i od publike i od kritike.

Pavle Beljanski je inače u okviru poklon ugovora kojim je darovao sliku "Velika Iza" slikara Vlaha Bukovca obavezao Spomen zbirku da dodeljuje nagrade za najbolje radove iz nacionalne istorije umetnosti odbranjene na Filozofskom fakultetu u Beogradu na kom se izučava istorija umetnosti.

Projekat "Miris grada" sufinansirao je Grad Novi Sad, a stavovi u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio novac.