VIDEO, FOTO: 72 godine od oslobođenja Novog Sada

Za preko tri i po godine okupacije tokom Drugog svetskog rata, Novi Sad je preživeo neke od najtežih momenta u svojoj istoriji. Tog 23. oktobra, oslobodioci, pripadnici Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, a potom i vojnici Crvene Armije su ušli u grad koji je imao preko 20.000 stanovnika manje nego 1941. godine i skoro uništenu industriju bez i jednog mosta na Dunavu, sa dosta oštečenih stambenih objekta.

Okupacija mađarske fašističke vojske, koju su svesrdno podržavali domaći Nemci - folksdojčeri, kao i ustaše koji su držali Petrovaradin u sastavu Nezavisne države Hrvatske, počeće samo nekoliko dana nakon napada na Kraljevinu Jugoslaviju 6. aprila, a Novi Sad nije ni bio branjen. Prvih dana okupacije, fašisti će streljati stotine Novosađana, uglavnom lažno optuženih za sabotaže, a u narednim mesecima hiljade onih koji su se doselili u grad nakon 1918. godine će dobiti naredbu da se vrate u područja Jugoslavije odakle su došli.

Fašistički okupator, uz podršku domačih izdajnika iz redova srpskog naroda koji su prihvatili pojedine funkcije u vlasti, od početka će voditi politiku asimilacije i mađarizacije srpskog i ostalog življa, dok su Jevreji skoro pa momentalno osuđeni na smrt. Najveći progon Jevreja će uslediti u januaru 1942. godine, tokom Novosadske racije, kada će preko 800 Jevreja i oko 400 Srba, Roma i rodoljuba biti ubijeno i bačeno pod led. Sistematsko uništavanje Jevreja će trajati sve vreme okupacije i konačno na proleće 1944. godine preostalih nekoliko stotina će biti potrpano u vozove i poslato u logor smrti Aušvic. Od oko 4.000 pripadnika jevrejske zajednice, tek neliko njih je dočekalo kraj rata, uglavnom kao pripadnici partizanske vojske ili u izbeglištvima širom Evrope.

Represije okupatora su posebno bile okrenute prema simpatizerima i pripadnicima NOB-a, koji su sa akcijama počeli neposredno nakon okupacije. Tokom sve četiri godine u gradu su šireni leci i pisani grafiti protiv okupatora, vršenje manje diverzije, a bilo je i više uspešnih atentata pretežno na više oficire vojske i policije. Stotine rodoljuba će biti streljano i mučeno u zloglasnoj "Armiji", današnjoj komandi grada, kao i drugim zatvorima i objektima koje je koristila okupaciona vojska. Partizani su na teritoriji grada imali mali broj akcija, jer predeo nije bio pogodan za gerilske napade, tako da su uglavnom delovali na sremskoj strani i Fruškoj gori.

Novi Sad će tokom okupacije, sem bombardovanja aprila 1941. godine, doživeti i bombardovanje od strane anglo-američkih snaga u oko desetak napada leta 1944. godine, kada su pretežno gađani vojni objekti, most na Dunavu i železnička stanica i pruga, kao i pojedine fabrike koje su proizvodile vojnu opremu. Tokom savezničkog bombardovanja prema procenama je nastradalo i do hiljadu ljudi, pri čemu je pojedinačno najviše njih poginulo kada je jedna bomba pala u sklonište Habaga-sedišta folksdojčera.

Novi Sad je tako 23. oktobar 1944. godine dočekao sa preko 20.000 raseljenih stanovnika, a još 5.000 stanovnika je nastradalo u raznim stratištima, pri čemu je oko 500 njih poginulo kao pripadnici Narodnooslobodilačke vojske. Prve jedinice NOB-a, a kasnije i Crvene Armije će u grad ući u toku noći, pri čemu prema svedočenjima Novosađana, poslednji nemački i mađarski vojnici su iz grada otišli popodne 22. oktobra. Hrvatske snage u Petrovaradinu su se uglavnom predavale bez ikakve borbe, jer je većina pobegla prethodnih dana u pravcu Sremskog fronta koji se tih dana formirao.

Koja je jedinica prva ušla u Novi Sad do danas je ostalo nerazjašnjeno, ali preovlađuje da je to bio Novosadski partizanski odred čiji su pripadnici oko šest časova ujutru, praćeni radosnim građanima, marširali centrom. Za njima su sledile jedinice 12. brigade, prethodnica 75. Sovjetskog korpusa, a iz Petrovardina VII Vojvođanska brigada je poslala svoje predstavnike kako bi se uspostavio kontakt.

Narednih meseci Novi Sad će biti pod Vojnom upravom zbog blizine fronta, ali odmah počinje da funkcioniše i civilna vlast na čelu sa protom Alimpijem Popovićem, koji će predvoditi Narodni odbor i potom biti prvi posleratni gradonačelnik. 

Zbog žrtava koje je pretrpeo u ratu, Novi Sad će 1975. godine dobiti orden Narodnog heroja i titulu Grad Heroj. 

Čelnici položili vence

Povodom Dana oslobođenja Novog Sada, gradonačelnik Novog Sada Miloš Vučević i predsednik Skupštine grada Novog Sada Zdravko Jelušić položili su vence na Spomen groblju i na spomenik Novosadskom partizanskom odredu na Čeneju.

Pored gradonačelnika Novog Sada i predsednika Skupštine Grada, vence su položili i predstavnici Vojske Srbije, članovi Gradskog odbora SUBNOR i delegacija Rezervnih vojnih starešina.