Novosadski prolazi

Piše: Živan Lazić

Nema se šta prigovoriti ni izboru lokacija, niti ličnosti i pojava vrednih da trajno ostanu u lokalnoj kolektivnoj memoriji. Naravno, grad ima obavezu da nađe forme sećanja na još neke zaslužnike i događanja; a ima i prolaza.

Zapravo, ravničarski grad, umnogome oslonjen na inženjerske ortogonalne raskrsnice, Novi Sad je u osnovi varoš tipičnih austrougarskih urbanističkih zamisli. Nizijske baruštine i kanali predstavljali su veće prepreke, time i izazove, projektantima. Stoga u starijim kvartovima nema osobenih rešenja, atipičnosti.

Ulice su se relativno lako profilisale, pa nije bilo potrebe ni za takozvane prolaze. Tek u najnovije vreme, pojavljuju se u funkciji skraćivanja pešačkog hoda do određenih destinacija.

Ako se izuzme trgovačka "Prolazna nama" u Tabakovićevoj Klajnovoj palati, prvi prolazi su kod gradske skupštine i na novijem segmentu bulevara Mihajla Pupina. Tu su i dva prolaza za zaboravljeni bioskop "Jadran", te jedva primetni za Pionirsku ulicu, između Studija M i teniskih igrališta. Među poslednje podignutim je u Železničkoj ulici, ujedno i drumski, ispod zgrade DDOR-a.

Mlađi arhitekti pokušavaju da od ulaza u baštu hotela "Vojvodina", odgovarajuće staze i segmenta bioskopa "Arena" oforme duži prolaz, ali ovu zamisao tek valja potpunije osmisliti i realizovati. Od dvorišta između ulica Zmaj Jovine i Ilije Ognjanovića, baš kao i dvorišta između Dunavske i Isidora Bajića, odnosno Trga republike, spontano su formirani prolazi načičkani radnjama i kafićima.

Svi postojeći prolazi su potvrdili funkcionalnost, mada nisu uspeli da se nametnu kao markacione tačke grada. Sasvim su ogoljeni, bez staklene vitrine ili murala, neimenovani i pomalo otuđeni. Samo su pojedini povremeno, tokom Noći muzeja najčešće, lokacija za osobene umetničke izražaje.

Kada majska noć prođe, sve se vrati u uobičajenu kolotečinu; prolazi se doživljavaju isključivo funkcionalno, kao mogućnost da se kraćim putem dođe do željene lokacije. A mogli bi biti prisutniji u dnevnom ritmu grada, sadržajniji i imenom podsećati na ovdašnje zaslužne, a zaboravljene Novosađane.

Jer, prolazi nisu nastali ni slučajno, ni proizvoljno, već na lokacijama gde su prethodni i potonji urbanistički koncepti razvoja grada došli u tačku napetosti, a standardno rešenje se nije moglo, ili nije bilo ni potrebno, izgraditi. Izlaz je nađen u prolazu, kompromisu starijeg i novijeg urbanističkog promišljanja.

Mada u osnovi izgrađeni iz praktičnih potreba, prolazi su biseri gradske arhitekture kojima se sa centralne gradske arterije za tren oka stupa u diskretan, skrajnut kvart, a prikrivene lepote grada odjednom postaju vidljive.