Novi Sad danas slavi 273. rođendan

Novi Sad je 1. februara 1748. godine od carice Marije Terezije dobio status Slobodnog kraljevskog grada, koji su od države otkupili bogati građani za 80.000 rajnskih forinti.

Ovaj iznos se navodi u većini istorijskih dokumenata, međutim to je bio samo deo troškova koje je Novi Sad morao da plati bečkom dvoru, a troškovi su se odnosili i na štampanje povelje, podmićivanje birokrata i slično, tako da se suma popela na 89.000 rajnskih forinti. 

Pošto nije bilo dovoljno novca uzeti su krediti i na osnovu kamata troškovi su već 1752. godine iznosili skoro 96.000 rajnskih forinti. Novi Sad je tek decenijama kasnije uspeo da plati kredit.

Novosadski hroničar Zoran Knežev je ranije naveo da je ta suma bila dovoljna za oko 20.000 tona žita, što bi prema sadašnjim cenama, naravno prema gruboj i nepreciznoj računici, ipak značilo da je Novi Sad slobodu platio sa više od tri miliona današnjih evra.

Inače, odluka o odvajanju Novog Sada iz granica tadašnjeg carstva doneta je još polovinom 1746. godine i u sklopu administrativnog uređenja carevine Skupština Bačke županije složila se da se Petrovaradinski šanac izdvoji i preda građanskim vlastima, a krajem 1847. u Beč su ovu molbu odneli ugledni građani David Racković, Tomas Anderle, Stojić Bogdanović i drugi.

Prva strana originalne molbe

Dvor kojem je trebalo novca zbog ratova za austrijsko nasleđe, a koji sus e vodili protiv većine velikih evropskih država, pristaje na zahtev građana i uskoro Marija Terezija izdaje povelju.

Time je Novi Sad dobio pravo na sudsku, zakonodavnu i izvršnu vlast, kao i na samostalno ubiranje poreza, a takođe i današnje ime (uz latinsko Neoplanta, nemačko Neusatz i mađarsko Újvidék). Prvobitna imena Novog Sada bila su Racka varoš, Rački grad (Ratzen Stadt, Ratzenstatt) i Petrovaradinski šanac (Peterwardeiner Schantz).

Carskim potpisom ispod Povelje, dotadašnje naselje Petrovaradinski šanac izuzeto je iz nadležnosti državnih vojnih i civilnih županijskih vlasti i steklo status Grada, grb, pravo na samoupravu kroz Magistrat sačinjen od dvanaestorice "domaćih" građana i građanki, pravo da donese gradski Statut i ubire porez i novo ime. Po priznatim pravima i preuzetim obavezama, Novi Sad se izjednačio sa ostalim urbanim komunama carevine, koje su u to vreme iz feudalne polako prelazile u građansku epohu.

Srpska verzija povelje (kopija)

U samoj povelji piše:

"Mi, Marija Terezija, Božjom milošću carica rimska a kraljica Ugarske, Češke, Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Rame, Srbije, Galicije, Lodomerije itd. itd. dajemo glasom ovoga pismena na znanje svakome, koga se tiče,.. da taj toliko puta spominjani naš Petrovaradinski kameralni grad, koji leži na drugoj strani Dunava u bačkoj županiji na zemljištu Sajlovo, silom naše kraljevske moći i ugleda iz ranije navedenih razloga, učinimo svojim slobodnim kraljevskim gradom i da ga uvrstimo, primimo i upišemo u broj, krug i red ostalih naših slobodnih kraljevskih gradova naše kraljevine Ugarske tako i naših naslednih zemalja, ukidajući mu dosadašnje ime Petrovaradinski Šanac, nađosmo za dobro da se ubuduće zove i da mu naslov bude Neoplanta, mađarski Uj-Videgh, nemački pak Ney-Satz, srpski Novi Sad i bugarski Mlada Loza."

Deo elibertacione diplome sa grbom Grada

Kažimo i da sudbina originalne elibertacione diplome, tj. dokumenta o statusu Slobodnog kraljevskog grada koji je potpisala Marija Terezija nije poznata. Novi Sad ne poseduje ovaj dokument, samo kopije i prepise, jer je original nestao iz Gradske kuće u oktobru 1944. godine, i do danas nije utvrđeno da li je uništen ili je završio u nekoj privatnoj kolekciji. Kako smatraju istoričari i arhivatori, možda bi najbolje bilo da je završio u nekoj privatnoj zbirci, jer tako postoji šansa da je jednog dana sadašnji vlasnik vrati Novom Sadu ili ponudi Gradu da je otkupi.

Dodajmo još i podatak da je 1. februar proglašen 1997. godine za Dan grada Novog Sada i slavi se od 1998. godine, a građanima zaslužnim za doprinos i promociju slobodarskih vrednosti koje su prepoznate kao najznačajnije obeležje grada i njegovih stanovnika dodeljuje se Februarska nagrada.

Ovogodišnji dobitnik Februarske nagrade je direktor Instituta za javno zdravlje Vojvodine Vladimir Petrović. Ove godine, zbog epidemiološke situacije, neće biti Svečane akademije sa zvanicama, niti posete predstavnika gradova prijatelja.

Sve bebe rođene na današnji dan dobiće ček od 200.000 dinara.

Inače, povodom rođendana Novog Sada proteklog vikenda organizovane su besplatne ture obilaska Novog Sada, a danas su u celom gradu besplatni gradski prevoz i parking, dok ustanove kulture organizuju različite događaje u čast ovog važnog datuma u istoriji Novog Sada.