Dan kada je Novi Sad potpuno uništen, ubijena većina njegovog stanovništva i zamalo raseljen

Autor: 021.rs

Novi Sad

12.06.2022.

07:08 > 08:28

Najtragičniji dan u istoriji Novog Sada dogodio se pre tačno 173 godine, kada je grad satima bombardovan sa Petrovaradinske tvrđave, a vatra se raširila i spalila ono što đulad nisu srušila.

Dan kada je Novi Sad potpuno uništen, ubijena većina njegovog stanovništva i zamalo raseljen

Foto: 021.rs

Tog, 12. juna 1849. godine Novi Sad je skoro sravnjen sa zemljom i ostao je bez većine stanovnika, a zbog razmera tragedije bečki dvor je imao ideju da potpuno raseli preostalo preživelo stanovništvo.

Pred revolucionarnu 1848/49. godinu Novi Sad je imao sto godina samostalne lokalne vlasti i razvijao se kao kulturno, ali i privredno-ekonomsko središte Srba u Austrougarskoj. Grad je imao oko 20.000 stanovnika i prvi period revolucije je uspeo da preživi bez većih posledica iako je bilo iseljavanja prvo Srba, a potom i drugih naroda, kao i nestašica hrane i drugih problema.

Petrovaradinsku tvrđavu, a samim tim i Novi Sad, držala je mađarska revolucionarna vojska verna vladi Lajoša Košuta u Budimpešti, dok su u Sremu i Bačkoj uglavnom bile srpske snage, koje su pred tragični jun bile uz bečki dvor i predvođene Đorđem Stratimirovićem pomagale banu Josipu Jelačiću da potuče budimpeštanske pobunjenike.

Sedmog juna komandant jedinica na Petrovaradinskoj tvrđavi Pal Kiš krenuo je ka Kaću da potuče austrijske trupe, ali je doživeo poraz i tada je Jelačić trupe usmerio ka Novom Sadu. Austrijanci, Hrvati i Srbi su mislili da će brzo osloboditi Novi Sad, zauzeti Brukšanac (nekadašnje utvrđenje na bačkoj obali na mestu današnjeg Varadinskog mosta) koje je štitilo pontonski most ka Petrovaradinu i tako okružiti utvrđenje.

Istoričari, opet, misle da je bilo i ličnih razloga za napad na Grad i Tvrđavu jer je Jelačić bio rođeni Petrovaradinac, a Stratimirović rođeni Novosađanin. Mada nisu sačuvani vojni planovi, zna se da su na obodu grada 11. juna bile mađarske trupe koje su pokušale da zaustave austrijsku vojsku.

Ove tri brigade nisu mogle da ih zaustave i krenule su da se povlače ka Brukšancu i Tvrđavi, a austrijske trupe su polako ulazile u grad i probijale se kroz Novi Sad ka obali Dunava. Nastalo je opšte oduševljenje i svi su mislili da će se sve brzo završiti. U svojim sećanjima Mihail Polit Desančić navodi da je Stratimirović došao u kuću Jovana Hadžića i svojoj tetki, Hadžićevoj supruzi, rekao 'Brzo pripravite hranu, mi ćemo brzo osloboditi Novi Sad'. Tu dolazi do malih sporenja istoričara šta se tačno desilo. Prema jednom svedočenju, sa prostora gde je sada otprilike Trg mladenaca, ispaljen je samo jedan plotun iz topa ka Brukšancu kada je usledio odgovor mađarskih trupa sa Tvrđave, dok drugi izvori navode da je napadnut Brukšanac, ali da nisu uspeli da slome otpor i da je tada počelo i dejstvo topova sa Tvrđave i da su mogli da se povuku.

Odgovor mađarske revolucionarne vojske na napad na Petrovaradinsku tvrđavu je bio strahovit. Usledili su sati bombardovanja Novog Sada, a prema nekim izvorima, nastavili su se i 13. juna iako su se dan ranije austrijske snage povukle sa Tvrđave. Ono što nisu uništili topovi, uništila je vatra i pljačka koja je usledila.

Bombardovanje je izvršeno topovima sa Tvrđave, iz Brukšanca i Sremske Kamenice. Kako je krenulo bombardovanje, ban Jelačić je naredio povlačenje iz više razloga, među kojima je pored jasnog znaka da je nemoguće osvojiti Tvrđavu i to što je vladala epidemija kolere koja je ubijala od 150 do 200 vojnika dnevno. To što se austrijska vojska povukla nije zaustavilo osvetu sa Tvrđave. Kako je većina objekata bila građena od drveta, a tog dana je duvao i jak vetar, požar se brzo prenosio kroz grad što je dovelo do katastrofalnih posledica po arhitektonsko nasleđe Novog Sada. Od 2.812 zgrada koje su tada bile u gradu, 2.004 su potpuno uništene.

Uništavanje Novog Sada je bilo toliko tragično da je neposredno nakon bombardovanja u samom gradu ostalo tek nekoliko stotina stanovnika, a krajem 1849. godine, kada se posle gašenja mađarske pobune predala i poslednja posada sa Petrovaradinske tvrđave, u Beču se razmatralo da se preostali stanovnici rasele. Novosađani su tada uspeli da izmole da se odustane od te ideje. Nakon dobijanja kredita i druge pomoći, počela je obnova grada, a tek 20 godina kasnije će Novi Sad ponovo imati stanovnika kao pre rata i postati "Srpska Atina".

Jedan od retkih spomenika koji čuvaju sećanje na ovaj događaj je spomen krst koji se nalazi na Temerinskom putu neposredno nakon mosta na Klisi, kao i nekoliko đuladi koja su uzidana u fasade kuća u Dunavskoj ulici.

Novi Sad je u narednih 173 godine doživeo i druge ratove i bombardovanja, kao i razne tragedije i plavljenja, ali ga nijedan drugi događaj nije toliko izmenio.

OBRATI PAŽNJU! Osvežili smo platformu sa muzičkim kanalima, a preko koje možete slušati i Radio 021. Preporučujemo vam novu kategoriju - LOUNGE, za baš dobar užitak i relax tokom dana. Vaš 021!

Teme

bombardovanje Novog Sada

Komentari 40

Hronološki Najpopularniji

Marva

17.06.2022 • 14:33

@Sima
To je tačno, ja stalno ponavljam ovim novopridošlima da moraju prihvatiti običaje i bombardovati Novi Sad sa tvrđave, a ove neposlušne da bacaju pod dunavski led sa Štranda. Tvrdoglava marva neće da posluša.

0 0 0
Dobar dan Novi Sad

15.06.2022 • 02:33

Slavni hrvatski ban i veliki vojskovođa Josip Jelačić Bužimski rodjen je u današnjoj beogradskoj ulici u Petrovaradinu 16.10. 1801' godine koja je za vrijeme Habsburške monarhije kao i za vrijeme kraljevine Jugoslavije nosila ime po jednoj od najslavnijih osoba Hrvatske i europske povijesti 19' stoljeća. Ovdje je ban Jelačić po svemu sudeci krivo postupio, ali to je rat i gotovo nitko nije bezgresan. Nazalost Novi Sad je tesko stradao. On je ugusio revoluciju i u Budimpešti u Beču, a tek je ruska carska vojska ostatke ostataka madjarske revolucionarne vojske zavrsila na granici Madjarske i Ukrajine cime je i sluzbeno zavrsila revolucija u Habsburskoj monarhiji. Nedavno je Karl von Habsburg na HRT u izrazio zaljenje zbog neoravde koju je njegova obitelj uradila prema hrvatskom narodu nakon završetka revolucije. Madjari iako gubitnici dobili su velike ustupke, a mi iako pobjednici dobili smo pregovore s madjarima pod njihovim uvjetima. Ali kasno Marko na Kosovo stize, moj gospodine Karl. Svakako rodna kuća bana Jelačića treba sluzit kao vrhunska turisticka i kulturna atrakcija na ponos svim gradjanima Petrovaradina i Novog Sada.

4 7 -3
MK

14.06.2022 • 22:55

?

@ Da su Mađari pobedil
Pregledam malo ponovo ove komentare, pa prosto ne mogu da verujem da neko tako pojma nema o istoriji, pa to još napiše da svi vide! Hajde nam samo recite kako to ne bi bilo ni Prvog ni Drugog svetskog rata da su Mađari tada pobedili, bilo bi zanimljivo (i korisno) saznati kako ste to zaključili!

1 0 +1

Komentari čitalaca na objavljene vesti nisu stavovi redakcije portala 021 i predstavljaju privatno mišljenje anonimnog autora.

Redakcija 021 zadržava pravo izbora i modifikacije pristiglih komentara i nema nikakvu obavezu obrazlaganja svojih odluka.

Ukoliko je vaše mišljenje napisano bez gramatičkih i pravopisnih grešaka imaće veće šanse da bude objavljeno. Komentare pisane velikim slovima u većini slučajeva ne objavljujemo.

Pisanje komentara je ograničeno na 1.500 karaktera.