Reč je o zborniku radova nastalih u okviru projekta Humboltovog univerziteta u Berlinu, koji je objavljen u izdanju zagrebačke "Srednje Europe".
Knjiga koju krasi naslovnica s maršalom Titom dok "vrti ražanj" nastala je na višegodišnjem projektu koji su "kuvali" naučnici sa univerziteta i instituta u Zagrebu, Beogradu, Kopru, Puli, Sarajevu i Skoplju.
"Moj rad bavi se radničkim restoranima i menzama u Jugoslaviji za vreme prvog petogodišnjeg plana. U vreme nestašica bilo je važno obezbediti redovne i hranljive obroke za radnike, ključne nosioce ostvarivanja petoletke, obnove zemlje i industrijalizacije. Ishrana je bila shvaćena kao deo radnog procesa, a radničko-službenički restorani i menze s povlašćenom cenom obroka, otvarali su se unutar poduzeća", rekao je jedan od autora Igor Duda, profesor na Univerzitetu u Puli.
On dodaje da nije bilo jednostavno uspostaviti sistem restorana ujednačenih po kvalitetu obroka i osoblja. Ujedno, bilo je to i vreme gladi u Jugoslaviji, primala se pomoć Ujedinjenih nacija, a od 1945. do 1952. bilo je kontrolisano snabdevanje građana hranom preko potrošačkih kartica, kupona, tačkica i bonova.
Na primer, uz radničku potrošačku karticu u prve dve poratne godine moglo se kupiti 0,4 - 0,8 kg hleba dnevno, mesečno 0,75 l ulja ili 0,75 kg masti, po 0,5 kg šećera i soli, po jedan sapun za umivanje i za pranje veša. Skladišta hrane bila su meta sitnih i krupnih lopova, jačalo je crno tržište, a čak svaki peti mladić je tokom regrutacije bio odbijen zbog neuhranjenosti.
"Istovremeno, petoletka je zahtevala 'radni polet i stvaralačku inicijativu radničke klase i trudbenika', 'radnu i plansku disciplinu' i 'povećanje proizvodnosti rada'. Sve se to teško moglo postići s praznim stomakom i bez organizovanja zajedničke ishrane", ističe Duda koji u svom radu navodi i izuzetno zanimljive podatke.
Na primer, 1948. "organizovano se hranio" svaki četvrti zaposleni - njih oko 370.000, a najviše objekata društvene ishrane imala je Hrvatska - njih 635, Srbija 594, a BiH i Slovenija između 380 i 390. Zagreb je bio rekorder u društvenoj ishrani u bivšoj Jugoslaviji jer se već sledeće 1949. u radničkim menzama hranio svaki drugi zaposleni Zagrepčanin.
Specijaliteti koji su spajali i razdvajali narode bivše države
"Ćevap kao paradigma jugoslovenskog gastro brendiranja", banjalučkih profesora Slavojke Beštić Bronze i Bore Bronze, verovatno je najbolje dosad elaboriran naučni tekst o ćevapu kao "kralju" socijalističke gastronomije.
Iako ga svojataju mnogi krajevi bivše Jugoslavije, naučno istraživanje sada potvrđuje da o pojmu "originalnog" izvornog ćevapa u antici i srednjem veku na prostorima sadašnjih država nema pisanog traga, a da se "ćevap" spominje tek nakon 1850. i to posle preseljenja tradicije leskovačke pripreme mesa u Beograd.
Navodi se i da je srpski pisac Branislav Nušić, prvi "hroničar" ćevapa, istakao da se prvi put kao hrana pojavio na meniju beogradskog restorana "Rajić", negde oko 1860. proturajući tezu i da je posle Prvog svetskog rata upravo ćevap "ujedinio tri plemena jednog naroda" i postao gastro simbol Jugoslavije.
Naučnici iz Sarajeva kažu da je to bilo preterivanje, i da se ćevap sporije širio. Prema poslednjem istraživanju, jela s tim imenom do 1900. nije bilo u BiH, "alternativnoj" domovini ćevapa, a u severozapadne delove Jugoslavije - Hrvatsku i Sloveniju počeo je da ulazi tek 60-ih godina prošlog veka, da bi dosegao svoj vrhunac popularnosti ranih 70-ih.
Rat za vlasništvo nad ćevapom, ajvarom, ali i kranjskom
U ratu za vlasništvo "patenta nad ćevapom" uključene su mnoge republike, ističu naučnici, a podele koje ćevap stvara vidljive su i danas u rivalstvu Srbije i BiH, Sarajeva i Banjaluke, do podela unutar nekih gradova na osnovu različitih priprema ćevapa.
S druge strane, o sarmi i bureku najnovija naučna istraživanja u zborniku nisu tako elaborirarana, ali za ljubitelje bureka valja istaći da su naučnici sada definitivno utvrdili da u postjugoslovenskom ratu za primat nad burekom prednost možda ipak imaju Makedonci, jer to se jelo tamo spominje već od 1452. godine.
Ako je ćevap bio gastro ujedinitelj bivše Jugoslavije, valja izdvojiti i naučni rad Jerneja Mlekuža o kranjskoj kobasici, projektu autentične hrane jednog naroda osmišljenom da izdvoji Sloveniju od "gastro" ostatka Jugoslavije, što se kasnije pretvorilo u postjugoslovenski rat oko korišćenja imena te kobasice.
Ratovalo se i oko ajvara, koji su Slovenci "patentirali" 1995. zapalivši tako ceo region, a naročito razbesnevši Makedonce.
Komentari 2
angie
malena
Mislim da je naša "Stara Dalmacija" u Dunavskoj tipičan primer. Svojim menijem, uspešno su ujedinili jugoslovenske narode. ;)
Svi mi spremamo manje-više ista jela, s malim odstupanjima, ali se uredno busamo šta je čije i čije je bolje, a toliko smo kroz istoriju bili isprepletani da je to više nemoguće utvrditi a da ste 100% sigurni u rezultat.
Komentari čitalaca na objavljene vesti nisu stavovi redakcije portala 021 i predstavljaju privatno mišljenje anonimnog autora.
Redakcija 021 zadržava pravo izbora i modifikacije pristiglih komentara i nema nikakvu obavezu obrazlaganja svojih odluka.
Ukoliko je vaše mišljenje napisano bez gramatičkih i pravopisnih grešaka imaće veće šanse da bude objavljeno. Komentare pisane velikim slovima u većini slučajeva ne objavljujemo.
Pisanje komentara je ograničeno na 1.500 karaktera.
Napiši komentar