Uvod u podunavsko pismo: Od lađe do mačke

Autor: Harald Harman

Info

27.02.2023.

09:46

Izdavačka kuća "Akademska knjiga" nedavno je objavila "Uvod u podunavsko pismo" Haralda Harmana.

Znanja o komparativnom istraživanju pisma omogućavaju da se skupovi znakova na artefaktima iz razdoblja između približno 5300. i 3200. god. pre n. e. na nalazištima u Podunavlju identifikuju kao pismo. Ovaj arhaični sistem pisanja je krajem 20. veka nazvan "staroevropskim pismom".

Među stručnjacima koji su aktivno uključeni u istraživanje, tokom poslednjih godina je prihvaćen termin "podunavsko pismo" (eng. Danube script). Ovaj do sada prvi uvod u ovu tematiku istraživanja pisma i civilizacije pruža pregled dosadašnjih saznanja: o nastanku mnoštva znakova i njihovim kompozicionim odlikama, o analizi pojedinih znakova i njihovom grupisanju u natpise...

Uz dozvolu "Akademske knjige" donosimo vam odlomak iz ovog dela.

Slikovni (ikonični) znaci

Motivi slikovnih znakova ilustruju prirodno i kulturno okruženje ljudi u naseljima Podunavlja.

Ove minijaturne slike su veoma stilizovane, tako da su detalji prikazanih stvari teško uočljivi. S obzirom na prirodu prikazanih stvari, ti motivi se mogu svrstati u sledeće grupe:

životinje i delovi tela (npr. ptica, glava mačke?, koza?, par očiju uokviren geometrijskim motivima);
ljudi (npr. figura razdvojenih nogu, figura koja drži nešto u ruci, ženska figura sa dugom suknjom?);
biljke (npr. strukture drveta, biljke sa stabljikom i cvetom)
pribor i alati sa različitim funkcijama (npr. ralo?, kutlača?)
građevinske strukture i konstrukcije sa različitim funkci- jama (npr. zabat kuće?, oltar sa žrtvenim darovima?, mo- del čamca sa nadstrešnicom/baldahinom?)
prirodne pojave (npr. sunce, voda, reka sa priobalnom vegetacijom?);
stilizovane slike sa mogućim naturalističkim poreklom, o čijem obliku i funkciji se ne mogu dati pouzdani podaci.

Ovi motivi se lako uklapaju u kulturne i ekološke uslove neolitskih naselja u Podunavlju i očigledno odražavaju elementarne pojmove tadašnjeg sveta.

Na primer, složeni motiv para očiju uokviren ugaonim znacima ima paralelu u likovnoj umetnosti. Najbliža asocijacija je karakteristični oblik posude sa poklopcem vinčanske kulture. "Ovi krčazi sa poklopcima, bogato ukrašeni sovinim očima, spadaju u vrstu grnčarije koja je tipična samo za Vinčance" (Gimbutas).

Poklopci u obliku sove verovatno su povezani sa spiritualnom simbolikom prirodnog božanstva koje se pojavljuje u mnoštvu varijanti, kako sa antropomorfnim, tako i sa zoomorfnim obeležjima, na primer kao ženska figura sa ptičijom glavom ili ptičijom maskom, takođe sa krilima umesto ruku i slično. Kulturni pojmovi koji se pojavljuju u osnovnim motivima zadržali su se u potonjim kulturama egejskog područja u periodu od 3. do 2. mil. pre Hrista.

Za motiv oltara, čamca sa nadstrešnicom i rečnog toka sa priobaljem, paralele se mogu naći u ikonografiji minojskog Krita i na freskama na ostrvu Tera (Santorini). Ovo ukazivanje na balkansko-staroegejske paralele nudi više od pukog etnografskog poređenja motiva. Drevne egejske civilizacije su hronološki i kulturno zavisne od podunavske civilizacije, pa otuda treba očekivati veliku učestalost paralela u repertoaru ornamentalnih motiva i pisanih znakova.

Što se tiče ideografskog simbola čamca (ili lađe) sa natkrivenom konstrukcijom, njime se po svemu sudeći označavalo plovno sredstvo u funkciji obrednog čina. Ovo tumačenje ostalo bi čisto spekulativno da se isti motiv ne pojavljuje u odgovarajućim religioznim kontekstima. Predstave kultnih lađa sa natkrivenim unutrašnjim delom, koje izgledaju zapanjujuće slično stilizovanom staroevropskom znaku, sačuvane su nam iz mikenskog perioda. Jedno je prikaz urezan na pečatu zlatnog prstena iz Tirinta, a drugo čuvena freska lađe iz ruševina Akrotirija na ostrvu Tera (Santorini). Prikaz na pečatu, kao i motiv freske, očigledno su povezani sa kultom, što ukazuje na kontinuitet motiva sa lađom u istoj funkciji tokom dužeg vremenskog perioda.

Centralni motiv vezan za religiju u podunavskoj civilizaciji je žrtveni oltar. Takav oltar je u stilizovanom obliku prikazan u jednom od ideografskih simbola staroevropskog pisma, a njegove paralele se mogu naći u minojsko-mikenskom kulturnom miljeu. Prikaz oltara koji je do detalja sličan staroevropskom originalu vidimo, na primer, na prstenu sa pečatom iz groba 91 u Mikeni. Ovde vidimo konstrukciju koja se uzdiže u nekoliko nivoa. Talasaste linije verovatno ukazuju na slivanje vode sa gornje ivice oltara. Sa obe strane nalazi se ženski lik umotan u kultni ogrtač koji ostavlja grudi slobodnim. Minojski nadahnuta scena tumačena je kao čin žrtvovanja, a dve žene kao sveštenice koje stoje pored oltara u blizni izvora.

Voda je kao životni eliksir bila važan element u staroevropskom kultnom životu. Svetilišta i kultna mesta Velike boginje često su u neposrednoj blizini izvora, potoka ili obala reka. U staroevropskoj riznici simbola postoji ideogram koji prikazuje rečni predeo i koji je možda oznaka za područje u kome se nalazilo svetilište. Motiv reke sa priobalnom vegetacijom susrećemo na freskama sa ostrva Tera. Ovde je osnovni motiv višestruko variran u rešenjima koja se kreću od čisto naturalističkih do veoma stilizovanih prikaza.

Kod ovih motiva upadljivo je to što svaki od njih predstavlja minijaturnu kompoziciju sastavljenu od nekoliko osnovnih elemenata. Motiv oltara se sastoji od konstrukcije uzdignutog postolja i dodatnih atributa koji izgledaju kao žrtveni darovi. Konstrukcija čamca je vrlo slična lađi u obrednoj procesiji na fresci sa ostrva Tera. Rečno područje se sastoji se od prikaza vijugave reke i stilizovanih biljnih motiva na obali. Ova poslednja tematska celina, koja se ponavlja u mnogim varijantama na freskama sa ostrva Tera, tumači se kao sažimanje forme i suštine, kao "proces višeslojnog povezivanja oblika i ideje u razvijanju jednog jedinog motiva" (Morgen).

Poređenjem staroevropskih motiva sa onima iz kasnijih vremena, produbljuje se i saznanje o njihovom značaju i uklopljenosti u kulturni okvir. Na primer, motiv mačije glave ukazuje na povezanost sa minojskom ikonografijom, gde se taj motiv redovno pojavljuje u vezi sa astralnim simbolima. Ovo naglašava ulogu mačke kao mitsko-religioznog simbola u području staroevropske i staroegejske konvergencije.

Simbolika mačke u religioznoj predstavi mediteranskih kultura očigledno seže unazad do ranog neolita, odnosno početaka poljoprivrede, jer najstariji vizuelni prikazi ove životinje datiraju iz 6. v. pre Hrista i to iz Transilvanije. Otprilike u isto vreme kad i u minojskoj tradiciji, kult mačke cvetao je u Egiptu tokom Novog carstva (približno 1550–1295. pre Hr.). Mačka je obožavana u liku boginje Bastet, a glavno središte njenog kulta bilo je svetilište Bubastis istočno od delte Nila.

Prema mitskoj tradiciji, Bastet je bila ćerka boga sunca Ra. Izraz za "mačku" na staroegipatskom jeziku je mau sa osnovnim značenjem "videti". Bastet se često predstavlja zajedno sa sakralnim motivom oka (egipat. utchat), kao da je kći boga Ra personifikovala jedno od očiju svog svevidećeg oca.

Bastet nije bila tek jedno od mnogih egipatskih božanstava, budući da se nijedan drugi božanski lik ne pojavljuje u toliko varijanti.

"Ova boginja je uglavnom poznata zbog mnoštva različitih vrsta sačuvanih bronzanih statua: poznate su varijante sa dugim ili kratkim ušima, one sa ljudskim udovima, kao i sa ljudskim delovima tela i repovima mačaka. Jedino lik boginje Bastet nudi takvu raznolikost u egipatskom panteonu bogova, što možda ukazuje na prastare predstave o mogućnostima preobražaja koji se pripisuju mačkama. Sprava koju mačka često nosi – takozvani sistrum ili čarobna zvečka kojom su žene plašile zle duhove – povezivao je magična svojstva mačaka sa vradžbinama i gatanjem".

Gore pomenuta povezanost simbola mačke sa vradžbinama i gatanjem nalazi važnu paralelu u tumačenju glinenih pločica iz Tartarije u kontekstu šamanističkih rituala.

***

Harald Harman, nemački naučnik i lingvista, živi i radi u Finskoj. Predavao je na više nemačkih i japanskih univerziteta. Član je Istraživačkog centra za višejezičnost u Briselu. Potpredsednik je Instituta za arheomitologiju (Kalifornija) i direktor njenog evropskog ogranka (Finska). Autor je više monografija iz istorije kulture, arheomitologije, istorije i evolucije jezika, kontaktne lingvistike i istorije religija.

Teme

Akademska knjiga

Komentari 0

Nema komentara na izabrani dokument. Budite prvi koji će postaviti komentar.

Komentari čitalaca na objavljene vesti nisu stavovi redakcije portala 021 i predstavljaju privatno mišljenje anonimnog autora.

Redakcija 021 zadržava pravo izbora i modifikacije pristiglih komentara i nema nikakvu obavezu obrazlaganja svojih odluka.

Ukoliko je vaše mišljenje napisano bez gramatičkih i pravopisnih grešaka imaće veće šanse da bude objavljeno. Komentare pisane velikim slovima u većini slučajeva ne objavljujemo.

Pisanje komentara je ograničeno na 1.500 karaktera.